Pavarësisht kritikave në rritje të BE-së ndaj këtyre skemave, Moldavia dhe Mali i Zi duken të vendosur t’i bashkohen radhëve të shteteve europiane që kërkojnë para ekstra nga shitja e shtetësisë.
Autor: Madalin Necsutu, Dusica Tomovic, Martin Dimitrov | BIRN | Kishinau, Podgoricë, Sofje
Përveç vendeve më të njohura europiane – në disa raste edhe famëkeqe – si parajsa financiare dhe të taksave, vende të tjera europiane, sidomos në lindje, po kërkojnë mënyra të reja për të mbledhur para nëpërmjet programeve të ashtuquajtura “të arta” të vizave dhe pasaportave.
Ato po e bëjnë këtë lëvizje pavarësisht kritikave të forta të BE-së dhe pavarësisht nga paralajmërimet se programe të tilla kanë tendencë të tërheqin pastrues parash dhe elementë të tjerë kriminalë dhe gjysmë-kriminalë.
Moldavia e varfër është një vend që kërkon të gjejë një fluks shtesë të ardhurash duke shitur të drejtat e shtetësisë, sidomos pasi marrëdhëniet me partnerin dhe donatorin e saj kryesor, BE-në, pësuan një rënie vitin e kaluar.
Ajo synon figurat e pasura në Lindjen e Largët dhe Lindjen e Mesme, Emiratet e Bashkuara Arabe, UAE, në veçanti.
Në nëntor 2018, autoritetet moldave nisën një fushë ambicioze për të shitur pasaporta në Emiratet e Bashkuara Arabe.
Më 22 mars të këtij viti, ndërkohë, Sekretari i Shtetit në Ministrinë e Ekonomisë dhe Infrastrukturës, Vitali Iurcu, nisi një prezantim të ngjashëm në Hong Kong për audiencat e Lindjes së Largët.
Ai u mbajt nën sloganin: “Moldavia, perla më e re e Europës”.
Ekspertët lokalë i shohin pretendimet nga Moldavia si të dyshimta, nëse jo të pasakta.
Shumë larg nga të qenit një “perlë”, Moldavia “ka një imazh si vendi më i varfër dhe më i korruptuar në Europë, me një konflikt të ngrirë në Transnistrinë e shkëputu, të krijuar dhe të menaxhuar nga Rusia në tokën e saj,” tha Sergiu Gaibu, një organizatë i Expert Grup me bazë në Moldavi.
“Mendoni se njerëzit me besim të mirë do të mbajnë radhë për të marrë nënshtetësi moldave?” pyeti ai në mënyrë retorike.
Në fillim të marsit, BE-ja e përditësoi listën e zezë të parajsave të taksave për të përfshirë Emiratet e Bashkuara Arabe.
Vendi ishte implikuar në pastrimin e rreth 434 milionë dollarëve amerikanë në një mashtrim masiv të njohur si “Lavanderia ruse”, ku u pastruan miliarda dollarë nga Rusia.
Një numër kompanish me bazë në Emiratet e Bashkuara Arabe u emëruan si ndërmarrje “guaskë”, duke filtruar paratë e pastruara.
Marrëdhëniet e BE-së me Moldavinë ndërkohë u përkeqësuan ndjeshëm pasi autoritetet anuluan në mënyrë kontroverse rezultatet e garës për kryebashkiak në kryeqytetin Kishinau.
Pasi e dënoi këtë vendim si jodemokratik, Brukseli korrikun e kaluar pezulloi 100 milionë euro ndihma, duke bërë që qeveria të kërkonte burime të tjera parash.
Atë muaj, parlamenti në Kishinau miratoi një paketë të diskutueshme reformash fiskale së bashku me ligjin që lejon shitjen e shtetësisë.
Çmimi u vendos në rreth 100,000 euro, duke u rritur në 135,000 euro plus taksat qeveritare, ose për një investim prej 250,000 eurosh.
Ajo që është më e rëndësishmja, ata që blejnë shtetësinë mund të futin në qarkullimin e parave të ligjshme çdo shumë parash që nuk e kishin deklaruar më parë, për një pagesë prej 3 për qind të vlerës së saj.
Disa e shohin këtë si një ofertë të hapur ndaj pastruesve të parave për të legjitimuar pasuritë e keqpërdorura nëpër bankat e vendit.
Programi i ofron 5,000 lojëra elektronike aplikantëve dhe deri në tre makineri lojërash elektronike shtesë për anëtarët e familjes së tyre.
Një problem tjetër për mbikëqyrësit e transparencës është se emrat e këtyre mbajtësve të rinj të pasaportave moldave do të mbahen të fshehtë.
Kjo gjithashtu ka ngritur pyetje rreth llojit të njerëzve që do të tërheqë kjo skemë.
“Filtrat e përzgjedhjes do të punojnë ekskluzivisht për interesat e atyre grupeve që lobuan për ligjin së bashku me ata që do të fitojnë këto shtetësi,” tha Gaibu për BIRN.
“BE-ja ka deklaruar tashmë se pas miratimit të këtij ligji, ata do të monitorojnë më nga afër zhvillimet dhe moldavët që udhëtojnë jashtë vendit,” shtoi ai.
Ai i sheh rreziqe të tjera në lidhje me mënyrën se si Banka Kombëtare Moldave do të menaxhojë fluksin e parave, si dhe në sektorin e pasurive të paluajtshme, të cilat do të shohin rritje të çmimeve.
Disa ekonomistë lokalë janë më pak të alarmuar. Roman Chirca sheh disa përfitime për Moldavinë, duke vënë në dukje gjithashtu se numri i aplikantëve ka gjasa të jetë i kufizuar duke marrë parasysh statusin e Moldavisë në BE dhe rolin e saj margjinal në Europë.
“Ky është një instrument plotësues për ta bërë Moldavinë më të popullarizuar në mesin e investitorëve, por një mjet me kapacitete të ulëta,” tha ai për BIRN.
“Tregu i ‘vizave të arta’ është modest në mbarë botën,” shtoi ai. “Moldavia mund të shpresojë e shumta për disa qindra aplikonte.”
Megjithatë, autoritetet në Rumaninë fqinje janë gjithashtu të shqetësuara. Disa druhen se masa e re nga Moldavia do të dëmtojë sigurinë e këtij shteti të kufirit të jashtëm të BE-së dhe NATO-s.
Edhe pse Rumania është në BE dhe Moldavia nuk është, të dy vendet janë të lidhura ngushtë. Moldavia ishte pjesë e Rumanisë midis dy luftërave botërore dhe ata kanë një gjuhë të përbashkët.
“Mundësia që privilegji i një pasaporte moldave do të jetë në dobi të personave me një të kaluar kriminale në CIS ose në fusha të tjera me probleme me krimin e organizuar është shumë e lartë,” tha analisti rumun Mihai Isac për BIRN.
“Ata do të kenë më shumë mundësi për të zgjeruar aktivitetet e tyre në hapësirën e BE-së,” shtoi ai.
Duke pasur parasysh situatën komplekse politike dhe ushtarake në Ukrainën e afërt dhe në vendet e tjera të rajonit, si Moldavia, që kanë “konflikte të ngrira” në tokën e tyre, Isaca gjithashtu druhet se programi do të jetë në interes edhe të shërbimeve sekrete të atyre shteteve që janë të përfshira në konfliktet rajonale, siç është Rusia e të tjerë.
Mali i Zi gjithashtu tregton pasaporta me një çmim të caktuar
Moldavia nuk është i vetmi vend i Europës Lindore që përpiqet të përfitojë nga shitjet e pasaportave.
Pavarësisht kritikave të forta nga BE-ja – ku shpreson të anëtarësohet – Mali i Zi filloi “programin e tij tre vjeçar provë të investimeve për marrjen e nënshtetësisë vitin e kaluar duke ofruar pasaporta në këmbim të një investimi prej 250,000 eurosh.
Plani ishte të shiste pasaporta nga fillimi i vitit 2019, edhe pse programi ka mbetur pas dhe data e fillimit është shtyrë deri në mes të marsit.
Shtyrja e re e afateve është rezultat i pengesave në përzgjedhjen e ofruesve të shërbimeve të kujdesit të duhur. Këto organe do të ndërmjetësojnë procesin midis investitorëve të interesuar dhe shtetit malazez.
Më 15 mars, qeveria njoftoi se kishte zgjedhur tre agjentë marketingu, por e shtyu afatin për të gjetur agjentë të tjerë deri më 1 prill.
Arton Capital, një nga firmat kryesore këshilluese botërore për shtetësinë dhe rezidencën, me seli në Austri, është emëruar si një nga partnerët e autorizuar për programin e Malit të Zi, së bashku me Apex Capital nga Mali i Zi dhe firmës amerikane Henley & Partners Government Services.
Henley & Partners ka një kontratë për të bërë të njëjtën punë për qeverinë moldave.
Pasi të përfundojë përzgjedhja e ofruesve të kujdesit të duhur, programi pritet të fillojë në maj.
Megjithatë, aplikimet e para për pasaportat e Malit të Zi nuk kanë gjasa të vijnë para fundit të këtij viti.
Programi është i kufizuar në 2,000 aplikime të para dhe ata që duan pasaportat do të duhet të paguajnë 100,000 euro të tjera në Fondin e Zhvillimit të Malit të Zi.
Çmimi shumë më i lartë se Moldavia reflekton faktin se vendi i Adriatikut ka lidhje me të mira.
Ai u bashkua me NATO-n në vitin 2017 dhe është kandidati kryesor i rajonit të Ballkanit Perëndimor për t’u bashkuar me BE-në. Qytetarët e tij tashmë mund të udhëtojnë pa viza në Europë dhe në 117 vende në total.
Megjithatë, Brukseli merr një pamje të zymtë në lidhje me shitjen e pasaportave. Më 26 mars, Parlamenti Europian u kërkoi vendeve anëtare të BE-së të frenojnë pastrimin e parave në bllok, duke i dhënë fund programeve për shitjen e vizave dhe pasaportave.
Strasburgu tha se vendet anëtare të BE-së duhet “të zhdukin” të gjitha skemat ekzistuese për t’i tregtuar shtetësinë dhe lejet e qëndrimit të huajve të pasur.
Mbetet ende për t’u parë nëse kjo do të bëhet, pasi jo më pak se 20 nga 28 shtetet anëtare të BE-së kanë programe të tilla.
Një raport i mëhershëm i Komisionit Europian më 23 janar nxori në pah defekte të mëdha në ligjet e shtetësisë së Bullgarisë, Maltës dhe Qipros në veçanti që kishin lejuar që investitorë të huaj të fitonin pasaporta të BE-së pa pasur lidhje të qarta me shtetet e përmendura.
Skemat në të gjitha tre vendet përbënim rrezik për “sigurinë, pastrim parash, evazion fiskal dhe korrupsion”.
I njëjti raport i janarit pranoi se vendet kandidate të BE-së dhe kandidatet e mundshme për anëtarësim “bëhen më tërheqës për investitorët” duke pasur parasysh mundësinë për t’u bërë shtetas të tyre dhe shtetas të BE-së.
Por ai tha se skema të tilla “mund të kenë implikime të sigurisë për BE-në” dhe shtoi se Komisioni “do të monitorojë skemat e shtetësisë së investitorëve në vendet kandidate dhe vendet e mundshme për të qenë kandidate si pjesë e procesit të pranimit në BE. Gjithashtu do të monitorojë ndikimin e skemave të tilla nga vendet pa viza të BE-së si pjesë e mekanizmit të pezullimit të vizave”.
BE-ja ka thënë se do të “monitorojë nga afër” skemën e re të shtetësive për investitorët që po gjykohen në Malin e Zi.
Por qeveria në Podgoricë e mbron vendimin për shitjen e pasaportave si një mjet i ligjshëm ekonomik.
Ai u bë “për të përshpejtuar më tej zhvillimin ekonomik të Malit të Zi” dhe për të tërhequr investime që do të rrisin kapacitetet e turizmit, bujqësisë dhe përpunimit, do të krijojnë vende të reja pune dhe do të përmirësojnë cilësinë dhe standardet e jetesës së qytetarëve, tha ajo.
Më 25 mars, kryeministri malazez Dusko Markoviç tha se veriu i pazhvilluar i vendit mund të përfitonte nga programi i shtetësisë ekonomike, pasi paratë shtesë do të devijoheshin në zona të tilla të pazhvilluara.
“Fondet do të përdoren për të ndërtuar infrastrukturën në komunat në veri,” premtoi Markoviç.
Bullgaria vendos se vizat “e arta” janë të dëmshme
Ndërsa Moldavia dhe Mali i Zi ende po shpresojnë të fillojnë programet e shtetësisë për para, Bullgaria, e cila filloi një skemë të ngjashme vite më parë, po shqyrton mundësinë e dhënies fund të skemës së saj, pjesërisht si rezultat i raportit kritik të BE-së të publikuar në janar.
Në fund të janarit, qeveria tha se kishte për qëllim të braktisë shitjen e të ashtuquajturave “viza të arta” – skemat e qëndrimit të zgjatur – dhe “pasaportave të arta”. Ajo filloi t’i ofronte ato në vitin 2005.
Në pritje të raportit kritik të Komisionit Europian në janar, ministria e drejtësisë njoftoi një ditë para publikimit të tij se po rekomandonte braktisjen e kësaj skeme.
Ajo përmendi analizën që arriti në përfundimin se kjo skemë nuk solli shumë përfitime. Ajo “nuk arriti qëllimin e saj për të rritur investimet e huaja dhe rritjen ekonomike”, tha zëvendës ministrja e drejtësisë Desislava Ahladova.
Ndryshimet e ligjit të propozuara nga Ministria e Drejtësisë janë ende në konsultim publik në faqen e internetit të Këshillit të Ministrave dhe do të mbeten atje deri më 4 prill.
Sipas të dhënave të Komisionit Europian, Bullgaria u ka dhënë 363 personave leje qëndrimi të përkohshëm ose të përhershëm nga viti 2012 deri në vitin 2017, duke krijuar një investim total prej 162.5 milionë eurosh.
Atyre iu kërkua të investonin midis 500,000 dhe 1 milion eurosh, në varësi të llojit të programit.
Ata gjithashtu duhet të kishin një adresë të përhershme në vend për pesë vjet me radhë me qëllim që të merrnin një pasaportë ose një leje qëndrimi të përhershëm.
Por nuk kishte rregulla që i detyronin investitorët të qëndronin fizikisht në vend në periudhën e përkohshme – dhe asnjë test për të parë nëse ata e dinin apo jo gjuhën.
Më e rëndësishmja, ishte e paqartë nëse ata i ishin nënshtruar kontrolleve penale nga Shërbimi i Sigurisë Kombëtare, DANS, dhe Drejtoria e Emigracionit.
Rëndësia e këtij mosveprimi është theksuar në disa raste.
Për shembull, në maj 2018 Bullgaria revokoi nënshtetësinë e milionerit rus të telekomit Sergei Adoniev gjatë një dënimi me 20 vjet burg për mashtrim në Shtetet e Bashkuara.
Në tetor të vitit 2018, kreu i një agjencie kyçe që jepte “certifikata origjine bullgare” u padit për korrupsion.
Një hetim kombëtar televiziv i vitit 2017 zbuloi se 114 mbajtës të pasaportave bullgare ishin në listën e zezë të Interpolit.
Të gjitha këto probleme iu shtuan pengesave që nuk e lejonin Bullgarinë t’i bashkohej zonës Shengen të BE-së.
Si Komisioner i BE-së për Migracionin, Çështjet e Brendshme dhe Shtetësinë Dimitris Avramopulos vuri në dukje në kohën e publikimit të raportit, “banimi i ligjshëm në BE dhe në zonën Shengen vjen me të drejta dhe privilegje që nuk duhet të keqpërdoren”.
Pasaportat Ballkanike me çmim të ulët
Skemat aktuale ose në pritje të pasaportave në Ballkan duken të shtrenjta për shumicën e banorëve të shteteve të Ballkanit, por janë të lira në krahasim me skema të tjera që ofrohen në Europë.
Përtej Evropës, shumë shtete ishullore në Karaibe dhe Paqësor ofrojnë pasaporta në shitje, zakonisht për rreth 100,000 dollarë amerikanë – edhe pse aplikuesit në këto vende kryesisht janë pensioniste që synojnë të jetojnë gjatë gjithë vitit në këto klima tropikale në vend që të jenë investitorë dhe biznesmenë. Përdorimi i tyre është i kufizuar.
Pasaportat për vendet europiane, sidomos nëse janë në BE, janë shumë më të vlefshme dhe çmimi është përkatësisht shumë më i lartë.
Rregullat rreth skemës shumë sekrete, por të kontrolluar të Austrisë nuk janë bërë publike, por besohet të përfshijnë një ofertë prej rreth 3 milionë dollarësh amerikanë ose një investim prej 10 milionë dollarësh. Disavantazhi është se aplikantët duhet të braktisin çdo pasaportë tjetër që ata kanë.
Qiproja ka një nga ofertat më të njohura, më të përdorura dhe më të kritikuara të pasaportave, të cilat i kushtojnë aplikantëve rreth 2.5 milionë dollarë amerikanë. Besohet se Qiproja ka shitur disa mijëra pasaporta, kryesisht për shtetasit rusë.
Malta ofron shtetësi të menjëhershme për rreth 1.4 milionë dollarë amerikanë. Aplikantët duhet të jetojnë në vend për të paktën një vit.
Turqia gjithashtu shet pasaporta pothuajse menjëherë për një investim prej 1 milion dollarësh amerikanë në pronë, 2 milionë dollarë amerikanë në një biznes ose 3 milionë dollarë në obligacione qeveritare. Skema është e njohur mes biznesmenëve të Lindjes së Mesme në veçanti.
“Shtetet anëtare duhet të respektojnë gjithnjë plotësisht dhe të kryejnë kontrollet dhe balancimet ekzistuese të detyrueshme – dhe skemat kombëtare të rezidencës së investitorëve nuk duhet të përjashtohen nga kjo.”
