Shkruan: Syrja Etemi
Në fillim po ju qeras me një vjershë që ia kam kushtuar këtij katundi të Rrafshit të Pollogut:
DOBROSHTI
Kalamendesh me fresk të Sharrit,
Karshillëk po i bën Vardarit.
Nga dritëhijet e lashtësisë,
Ruan gjurmët e Ilirisë.
Që prej shekujsh frymon n’k’to vise,
Je krenare me t’bëmat fise:
Trakalaçë e Lumjanë
Çitakë, Përvizë e Dibranë …
Ke bërë namë (për çdo respekt!)
Kala shekujsh me identitet.
Ja, ky është Dobroshti. Kështu e përceptoj unë nga syri përbirues prej poeti, herë të beftë e, herë-herë penetrues e piketues. Ka kohë që më “provokon” kureshtja xigluese për t’iu qasur përbrenda këtij vendbanimi rural. Prandaj, nuk u vonova e, bëra nijet dhe shkova me intencën që, miqësisht të pimë kafe në mes të fshatit me protagonistë rezidentë.
Me gllënkat e kafesë që i hiqnim njërën pas tjetrës, shtrimë muhabetin duke u penetruar në lashtësinë e amallgamuar me legjenda e histori, e cila shpesh po na del, jo mësuese, por mjerkë e jetës. Me këtë rast nuk do të ngatërrohem me numra e statistika, por do të fokusohem në parametra që mendoj se nuk janë rrahur aq sa e si duhet.
Etimologjia e emërtimit: Dobrosht
Që në fillim të këtij shkrimi për vendbanimin në fjalë, dosido duhet deshifruar prejardhja e vendemërtimit D o b r o s h t, që, semantikisht haset si Do(ë)bro(e)goshte, madje edhe Debrishte, të cilin e pikasim që nga mesjeta e vonshme. Me prefiksin: D e b apo Dib, hasen shumë vendbanime tjera këtu në Maqedoni, por edhe në Shqipëri, si Debarc/ë,a, madje, Dib(ë)r/a (e Madhe), Dib(ë)r/a e Vogël, Debresh, por, edhe: Debreshte.
Kur jemi te ruronimi, Dobrosht, patjetër t’i referohemi një burimi mjaft indikativ nga:“Shkrimet e vjetra bizantine”, që, përveç tjerash, nxjerrin në dritë edhe një letër të shkruar nga eremonahu Mihali nga Manastiri i Leshkës në Pollog (me shërbyes fetar edhe nga “arbanasët e krishterë”). Këtu, përveç tjerash thuhet: “Dokument shumë i vlefshëm që e përmend Vjosavën si e bija e mbretit të Pollogut, me emrin Gërguri, është edhe një letër e shkruar nga eremonahu Mihali nga Manastiri: Leshka, në Pollog, – në shkrimin e vjetër bizantin të vitit 1366, në të cilin shtohet edhe kjo: ,,Prifti Mihon i fshatit D e b r i sh t e të Pollogut na ka lënë një shënim për Vjosavën, të bijën e mbretit të Pollogut, me emrin Gërguri, se ajo i ka dhuruar Manastirit ,,Leshka,, një mal të madh me shumë lisa,, . Pra, ky prifti i cekur, Mihoni, është nga Debrishta, që nënkupton nga Dobroshti i sotëm.
Këtu nuk pretendoj të sqaroj domethënien dhe përmbajtjen e emërtimit apo ruronimit Debrishte (dikur) apo Dobrosht që quhet sot, sepse do të përfundoja në ndonjë “hon” prej ku, zor se do të dilja pa u gërvishtur. Unë këtu, vetëm po qëmtoj dhe shtroj dokumentacione, të dhëna, anketa e burime ekzistuese që më ndihmojnë në pretendimet e mia për prezentimin sa më efiçent e gjithëpërfshirës të fshatit të cituar, por edhe të shumë fshatrave tjerë të Pollogut në përgjithësi.
Popullata rezidente dhe fiset
S’do mend se e gjithë zona e Anasharrit, duke mos bërë përjashtim këtu edhe Dobroshti, gjithnjë ka qenë e gëluar me popullatë. Këtë e dëshmojnë mbetjet e shumta të nëntokës-nënë. Ajo ka poseduar hyjnitë, religjionet, madje tempujt e faltoret e panumërta – për të kryer ritet dhe ceremonitë fetare e trdicionale. Kanë patur kontakte e marrëdhënie të vazhdueshme edhe me fqinj bashkë me traditat dhe religjionet e tyre: paganizmin, krishterimin (riti lindor apo perëndimor), me islamin e k.m.r .
Për praninë më të hershme të popullatës myslimane në këtë vendbanim, pra në Dobrosht, ekziston një shënim ku thuhet: “Ardhacakët e parë myslimanë rrjedhin nga i pari i fisit të Ismail bin Ibrahimit. Ai ka qenë sheh me prejardhje nga Azia e Vogël. Ismaili ka vdekur më 1195 (pas Hixhrit), përkatësisht rreth vitit 1795. Varri i tij me shënimin për vitin e vdekjes gjendet i ngritur karshi xhamisë së fshatit”. Ka të ngjarë që, fisi Çitakë të ketë rrjedhur nga ky kryefamiljar dhe prijës fetar.
Intuita ma thotë që, ardhacakët me përkatësi myslimane në këtë vendbanim, si në të gjitha zonat tjera, kanë gjetur këtu Arbërorët – banorë autoktonë, që i kanë pranuar të ardhurit nga vise të ndryshme të Perandorisë. Prandaj, nuk thuhet kot se, të parët tanë në Sharr dhe Pollog janë ngulitur përpara qindra e qindra shekuj kur Gadishulli Ilirik banohej vetëm prej egërsirave. Këto vise vetëm Ne i kemi shndërruar në vendbanime e tokë pjellore. Për këtë edhe na atakuan romakë e pomakë, sllavë e osmanë. Por, Ne mbetëm këta që jemi, sepse ndryshe do të zhbëheshim.
T’i kthehemi çështjes së organizimit të jetës sipas bashkësive fisnore në Dobrosht. Duke u bazuar në shënime të shkruara (aq sa janë), madje edhe anketimet dhe bashkëbisedimet me protagonistë autoktonë e, duke i përpunuar përmes metodës së stërmundimshme empirike-komparative, dalin këto parametra indikativë:
Fiset që përbëjnë këtë fshat janë: Lumjanë, Trakalaçë, Haxhiallarë, Perviste, Restemallarë, Çitakë, Fide (Esat – Alit – Emin – Zenel), Lumjanë, Dibranë (Jonuz – Shaban – Avdi – Alil), Përcali (nga i pari, Maksuti: Selim – Isen – Nesim – Isen – Maksut), Parlla(k)pan (Idriz – Rufat – Sait – Feta – Abdulla) etj. si: Lure, Bulica, Çollake, Mulake, Doçe, Dinollarë, Bojdane (ndoshta Bogdane, që nga koha e parakonvertimit të shqiptarëve të krishterë, S.E.).
Kështu, kjo popullatë pothuajse ende me përkushtim ruan me xhelozi vijën patrolineare të përkatësisë së familjeve të tyre. Ka raste që, nga ndonjë nga këto fise më të mëdha, të dalin vëllazëri të tjera, por që ruajnë koherencën ndërfisnore që nga i pari i fisit, si që është rasti me fisin Luma që ndahen në Bicaj dhe Shaljanë, me ç’rast themelues i fisit të shaljanëve llogaritet Azizi, paraardhës nga i treti brez (nga viti 1947 kur është bërë anketa hulumtuese nga antropogjeografë Jovan Trifunoviq me ekspeditë dhe suitën e tij), kështu linja patrolineare përcillet me këtë renditje: Qazim —-Isen —– Baki — Aziz. Prejardhjen shumë më të hershme e kanë në Bicaj – Lumë.
Kështu, ma merr mendja që patronimi Lumjanë – si përcaktim fisi (kjo nënkupton se edhe fisi i madh Shala i koncentruar në Bicaj-Lumë) e ka marrë emrin sipas vendbanimit. Prandaj, emërtimi “Lumjan” këtu ka kuptimin si ofiq apo llagap me kuptim gjeografik e, jo fisnor.
(Këtu na del edhe një intrigë tjetër kur kemi të bëjmë me emërtimin e fiseve, sepse nuk mund të nxirret një përfundim i qartë se a thua fisi e merr emërtimin nga territori gjeografik apo vet territori apo vendbanimi e merr emrin nga koncentrimi i pjesëtarëve të fisit të caktuar. Kështu, kur na del fisi me emrin Shalë, kemi parasysh se ekziston edhe krahinë (territor) si Shalë, p.sh. Shala e Bajgorës etj., madje, fisi Berishë, me ç’rast kemi edhe Zonë e vendbanim me emrin Berishë. Por, sido që të jetë, këtë ngatërresë shumë mirë e zgjidh etnologija angleze, z. Edit Durham që para njëqind viteve…)
Kur jemi te fiset e këtij vendbanimi në fjalë, do të ndalemi pak te fisi Trakalaç, i cili haset edhe në shumë vendbanime shqiptare këtu në Pollog, si: në Sllatinë, Radushë, Shemshovë, madje, jo vetëm këtu, por edhe në Kosovë, përkatësisht në Kabash mbi 85 familje, madje në Brezë të Karadakut e, prej këtu – familje nga ky fis ka të shpërngulur edhe në Araqinë (Komandant Çakalla).
Është për t’u theksuar se emërtimi i fisit në konsideratë, paraqitet herë si Trakalaçë e, herë si Trekalaç, e herë si Tërkalaç apo Trëkalaç. Prandaj, për krejt këto hamendje e shtjella të “liferuara”, ka shumë punë për etnografët që s’i kemi.
Një fis mjaft i madh në Dobrosht llogaritet fisi: Pervize që, në burime të shkruara nga antropogjeografë që përmendëm, na paraqitet mjaft interesantë, ku, përveç tjerash gjejmë edhe këto të dhëna:
Pervizet janë banorë mjaft të lashtë të shqiptarëve të këtij vendbanimi. Rrjedhin nga Mati (Shqipëri e Veriut). Në Dobrosht jetojnë që para 200 viteve. (Këtu duhet llogaritur nga viti 1947 kur është bërë hulumtimi). Për shembull: Dauti, që është gjall, 75 vjeçar – Emini – Fetishi – Jashari – Isa – Jashari, një nga themeluesit e fisit. Jashari ka qenë vëlla me Azizin, për të cilin flitet se e ka mbytur motrën (nuk tregohet për arsyen), dhe, për këtë shkak nuk janë shtuar familjet. Nga Pervizet, dy familje shpërngulen në Tetovë).
Fshati Dobrosht në histograsfinë turko-osmane të shekulliut XV, daton prej 1453, dhe ka pasur 48 familje, ndërsa më 1468 – 90 familje. Por kjo nuk do të thotë se ky fshat nuk ka ekzistuar që më herët. Sipas shumë të dhënave historike, në këtë vendbanim ka pasur 4 kisha dhe manastire, të cilat kanë qenë në shërbim të popullatës së krishterë shqiptare të asaj kohe, madje varrezat e shumta që paraqesin fakte evidente, të cilat dëshmojnë edhe për lashtësinë dhe autoktoninë e fshatit.
Hapësira tokësore apo gjeografike e këtij vendbanimi është mjaft e pasur më vendemërtime, siç janë: Te Gjuri Madh, Te Mullejt (prej të cilëve nga 5 mullinjë që ka patur dikur, sot (viti 2005) punon vetëm njëri), Te Lëmët, Te Lugjat, Te Rojna, Te Xholet, Ponajka, Kraishtet, Silistrajcat, Te Shelnet, Livadhet e Popit, Pefçinat, Druni i Madh e shumë mikrotoponime tjera që janë në interes të shënohen nga se ende mund të gjenden në gojëdhënat e banorëve të Dobroshtit.
Mikrotoponimia:
Në vazhdim do t’i paraqes disa vendemërtime të cilat në disa raste (pa shkas) m’i kanë rrëfyer disa banorë të këtij vendbanimi z. Milaim Ziberi nga Dobroshti(tetor, 2009), z. Mesut Vejseli (shtator, v. 2108). (Radhitja-sipas alfabetit):
CEREÇIEVA-Vend me ara në Pollog.
ÇAUKA-Vend me dushk në Sharr.
ÇESHM’e ‘RIKIT – Çeshme shumë e vjetër (brazë) në atarin e Dobroshtit.
DRUN’I MADH-Vend me ara pjellore në fushë (kufizohet me Gllogjën).
DIBLIKA-Vend nën arat e Dobroshtit – në Pollog.
GABROVNEJCA-Lum që buron në Sharr-degë e Vardarit.
HURDHËT E DHIELPNËS-Vend në Sharr me hendeqe të thella dhe dushkaja.
JEGUNOVC-Vend nën Livadhet-në Pollog.
KA (TE) ROJNA-Kodrinë në Sharr.
KOSTRESHI-Vend me rrypira në Sharr.
KRAISHTET-Vend me ara në Pollog.
LIPA-Vend me ara pjellore në Rrafshin e Pollogut.
LIVADHET E POPIT – Livadhe që gjenden në pjesën kodrinore të Sharrit.
LIVADHET E VAKAUFIT-Vend me livadhe në Pollog.
PEVÇINËT-Ara pjellore në fushën e Pollogut.
PËRTI UDH-Vend me ara në Rrafshin e Pollogut që është matanë rrugës kryesore të fshatit.
PONDILÇE-Vend me ara në Pollog.
PONAJKA-Përrockë e vogël në të djathtë të lumit të Dobroshtit në anën e Jelloshnikut.
PONAJKA- Vend me pyje dushku në Sharr.
PREKAÇE-Vend me ara në Pollog.
RUPA-Vend me ara e livadhe në Pollog.
STËNI XHEMËS-Stan në Sharr ku dikur i ka ruajtur dhentë Xhemaliu.
SILISTRAJCËT- Vend me ara në Pollog.
SKAÇAVIEC-Vend me vëneshta.
TAUM’E RAJKËS-Vend me pyje dushku në Sharr.
TE ÇESHM’ E METËS- Burim në malet e Sharrit që dikur ka pasur më shumë ujë.
TE ÇESHM’E FTOFËT – Vend në thellësi të sharrit ku buron një ujë shumë i ftohtë.
TE SHPELLA –Vend në lumin Gabërnica mbi fshatit (Këtu ka një shpellë,ku thuhet se rri arusha gjatë dimrit).
TE GJURI RUKLLEJM-Vend në bjeshkët e Sharrit , kryesisht – i rrëpinjtë.TE GJUR’ I MADH- Vend brenda në fshat ku ka patur një gur të madh,tani i thyer dhe i larguar nga ky vend.
TE MULLEJNI-Vend në krye të fshatit ka ekzistuar mullini (Mullejni i Gafurit).
TE ZBIRALLA – Vend i hapur në brendi të fshatit.
TE DOMI- Vend brenda në fshat (tani objekti i Domit nuk ekziston).
TE LUGJATA-Vend në malin Sharr (me dushk dhe shkozë).
TE XHOLET-Liqene glaciale në bjeshkët e Sharrit.
TE DUSHKI-Vend me tokë pjellore në fushë.
TE LETHAJËT-Vend me ara në fushë (ndër rrugën: Te-Jazhincë),kufizohet me fushën e Nerashtit dhe Odrit.
TE SHELNET- Lugina e lumit të fshatit deri në derdhjen e tij.
TE VNESHTI SHERIFIT-Vend me vreshta -Te Rrafshi i Sherifit, në afërsi të fshatit,në anën e djathtë të lumit.
VAKAUFI KISHËS (Sh.Nikolla)-Vend me gështenja, ku janë themelet e një kishe të vjetër me një këmbanë.
ZABELI MIDIIS-Vend me drunj, zakonisht të ahut (ahishte) që ndodhet në Sharr.
ZULLISHTE-Vend me drunj dushku dhe shkoze -mbi fshat.
ZIDOLL I EPËR- Vend malor i vegjetuar me ah.
ZIDOLL I POSHTËM-Po ashtu vend malor i vegjetuar me ah (afër Zidollit Epër).
Jemi të vetëdijshëm se mund të ketë edhe shumë mikrotoponime tjera këtu, madje mund të ketë edhe shumë të pathëna për Dobroshtin, por, kjo, le të ngel si një nxitje për punë që, domosdo të bëhet nga banorët rezidentë. Sepse, mos të veprojmë gjithnjë sipas logjikës: “Rri palë e gjej fjalë…“. Të shprushim edhe një herë “mbamendjen kolektive” e t’i evidentojmë të dhënat, sepse Verba volant, skripta manent, thonë latinët, në shqip: Fjala fluturon, shkrimi mbetet.
